خورهای شمالغرب خلیج فارس: مروری بر تعیین عرصه و حریم با نگاهی به تعامل انسان-دریا در هزاره اخیر

چکیده

 خورهای شهرستان بندر ماهشهر از اصلی ترین پدیده های طبیعی مهم و تاثیرگذار بر جغرافیای محیطی جنوب استان خوزستان و شمال غربی خلیج فارس است که طی هزاران باعث تکوین الگوهای استقراری این منطقه شده است. در استان خوزستان 85 خور کوچک و بزرگ شناسایی گردیده است که خور موسی دهانه اصلی منطقه و رابط بین آب های خلیج فارس با نواحی ساحلی است. در سال های اخیر در ایران اهمیت حفاظت از مناطق فرهنگی و به ویژه ثبت عرصه و حریم نواحی باستانی سرعت بیشتری یافته است. برای تعیین بستر معمولاً از بالاترین حد پدیده های هیدرودینامیکی و از معیارهایی همچون بلندترین امواج زمستانی، بلندترین حد مد نجومی و بالاترین نشانه آب استفاده می گردد. وضعیت زمین شناسی، ساختارهای ژئومورفولوژیکی و تحول باستان شناسی منطقه بر اساس یافته های صحرایی و بررسی تصاویر ماهواره ای نشان داد که عامل اصلی رونق منطقه وضعیت ساختاری و دریایی خورها بوده و باید ضوابط لازم برای حفاطت از این میراث ارزشمند زمین شناسی-باستانی و فرهنگی تدوین و عملیاتی گردد. در این بررسی که هدف تعیین حریم و بستر خورهای بندر ماهشهر و شناسایی اهمیت باستان شناسی و زمین شناسی این منطقه است بررسی های باستان شناسی به روش پیمایشی انجام گرفته و مجموعاً 42 اثر باستانی شناسایی گردید. سنجش تطبیقی یافته های فرهنگی به دست آمده از محوطه های باستانی شناسایی شده، قدمت آنها را به دورة پارینه سنگی تا دوره پهلوی می رساند. نتایج این بررسی نشان داد که ساکنان شهرستان بندر ماهشهر طی ادوار مختلف با شناخت و استفاده از ظرفیت های محیطی و با بهره گیری از فناوری های بومی توانسته اند بر محدودیت ها و موانع طبیعی فائق آمده و بیشترین سازگاری با چنین منطقه ای را داشته باشد. البته این امر به معنای تبعیت مطلق فرهنگ از محیط نیست، بلکه این فرایند به صورت محرکی عمل کرده که موقعیت زیستی و رفاهی ساکنان منطقه را ارتقا داده است.