تعیین عرصه و حریم حفاظتی غارهای کوهستان کوهین شهرستان تفرش با رویکردی کارست محور

چکیده

تعیین عرصه و حریم در حفاظت از میراث فرهنگی جزو اصلی ترین فعالیتهای اجرایی-قانونی برای حفاظت از این میراث است. غارهای کارستی یکی از جذابترین و در عین حال مهیج ترین بخشهای ژئومورفولوژی-زمین شناسی و هیدروژئولوژیکی نواحی کارستی است که علاوه بر اهمیت گردشگری و جاذبه های تاریخی-فرهنگی می تواند به عنوان آرشیوی از داده های دیرینه اقلیمی، باستان شناسی، زمین شناسی و تغییرات محیطی برای اکتشاف بسیاری از ناشناخته ها مورد بررسی قرار گیرند. در این نوشتار غارهای کوهستان کوهین شهر تفرش برای تعیین عرصه و حریم حفاظتی با رویکردی کارست محور مورد بررسی قرار گرفت. غارهای تفرش از نوع غارهای کارستی بوده که در اثر فعل و انفعالات شیمیایی بین آبهای جوی و فرورو با سنگهای کربناته تشکیل شده اند. زمان تشکیل این غار در کواترنری و بعد از فرایندهای کوهزایی و زمین جنبایی و قطعاً بعد از ائوسن تشکیل شده اند. وجود سنگ آهکهای سازند نایبند به عنوان میزبان آبهای سیال عمل کرده و فرایند گسل خوردگی باعث تشکیل غارهای منطقه شده است. اثرات گسلش به ویژه گسل عزالدین-راهجرد و گسل تفرش باعث جابجایی های لیتولوژیکی و تسهیل نفوذ آب در خلل و فرج و شکستگی های سنگهای آهکی شده و باعث گسترش فضاهای غاری درون توده سنگهای سازند نایبند شده است. همزمانی فعالیتهای آتشفشسانی و تکتونیکی، تنوع ساختارهای سنگی، سیمای دشت و کوهستان، وجود قنات و چشمه های کوچک کارستی، معادن تراورتنی و همبودی انسان و طبیعت در دوران پیش از تاریخ در منطقه تا دوران متاخر تاریخی نشاندهنده اهمیت زمین گردشگری شهر تفرش و به ویژه غارهای کارستی آن است. برای تعیین عرصه و حریم حداقل چهار لایه رقومی مختلف و موثر شامل ارتفاع منطقه، زمین شناسی، ژئومورفولوژی (حوضه های آبریز) و گسل ها تهیه و رقومی گردید. در مرحله بعد با نظرات کارشناسی ارتفاع توپوگرافی، زمین شناسی و چگالی گسلها هرکدام به 5 رده و حوضه های آبریز در سه حوضه اصلی دسته بندی گردید. نقشه های وزندار چهارگانه با استفاده از منطق بولین مطابق و عملگر AND روی هم قرار گرفته و با تصحیح کارشناسی محدوده عرصه و حریم  به ترتیب با 42.4 کیلومتر مربع و حریم با 82.3 کیلومتر مربع تعیین گردید. بر مبنای محدوده عرصه و حریم و شرایط محلی ضوابط عرصه و حریم برای حفاظت قانونی این میراث زمین شناسی پیشنهاد گردید.